Feedback company 8.9
“Mijn tweede muzikale vaderland” noemde Mahler Nederland, een band die begon met een concert in Krefeld in 1902. Dirigent Willem Mengelberg was hier aanwezig en diep onder de indruk van zowel de dirigent Mahler als de componist en hij nodigde hem direct uit om zijn muziek ook in Amsterdam te komen dirigeren.
Wanneer Mahler in het najaar van 1903 voor het eerst voet zet in Het Concertgebouw is hij meteen diep onder de indruk van de kwaliteit van het orkest. Hij schrijft aan zijn vrouw Alma: “Het orkest is prachtig! Veel beter dan in Krefeld. De violen net zo mooi als in Wenen. Ook de muziekcultuur in dit land is verbijsterend! Zoals deze mensen kunnen luisteren!” Andersom is Mengelberg ook vol lof over Mahler: “Men voelt de muziek onder zijn handen groeien en tot leven ontwaken. Zijn werkwijze gaat dikwijls verder dan de omzetting van de noten in geluid: “Das Wichtigste steht nicht in den Noten”, herhaalt hij keer op keer.”
Edammer kaas bij de haard
Mengelberg blijkt een uitstekende gastheer voor Mahler. Alhoewel het huishouden van Mengelberg voor de mondaine Mahler nogal burgerlijk overkomt, wegen de gesprekjes bij de open haard in de avond – inclusief een stukje Edammer kaas! – daar kennelijk tegenop: “Ik logeer bij Mengelberg. Hij leek dat zó graag te willen dat ik geen nee kon zeggen en veel betere hotels liet schieten”, schrijft hij aan Alma.
Tussen de repetities door leert Mahler Amsterdam kennen, waarbij hij ook het Rembrandthuis bezoekt. Wanneer Mengelberg hem meeneemt naar Zaandam voor een wandeling langs de Zaanse molens is Mahler geboeid. Hij vertelt Alma vol enthousiasme over “het Hollandse licht.”
Hij vertelt Alma vol enthousiasme over "het hollandse licht". Het concert – met zijn 3e symfonie – verloopt succesvol. Na het slotakkoord volgt een “jubelend en indrukwekkend applaus” en Mahler toont even zijn ego wanneer hij schrijft dat “Richard Strauss, die heel erg en vogue is hier, verreweg verslagen is.”
De pers is niettemin verdeeld over de kennismaking met de muziek van Mahler: waar De Telegraaf negatief is, is het Handelsblad dat niet. “Een triomf voor ons orkest was deze uitvoering... Onder de fascineerende leiding van den grooten Weener componist en kapelmeester heeft deze Symphonie eene vertolking genoten, zoals Mahler zelf ook nog niet eerder van zijn werk gehoord heeft.”
Tweede vaderland
Eenmaal terug in Wenen zingt het succes van zijn debuut in Amsterdam nog nadrukkelijk rond in Mahlers hoofd. Hij schrijft aan Mengelberg: “Graag wil ik u bij deze gelegenheid nog eens zeggen hoe goed de mooie dagen die ik bij u en uw lieve vrouw heb doorgebracht, mij hebben gedaan. Ik heb het gevoel dat ik in Amsterdam een tweede muzikaal vaderland heb gevonden.”
Mahler is dan ook een jaar later alweer terug in Amsterdam. Waar hij voorzichtig probeert om ditmaal in een hotel te verblijven: “Moet ik werkelijk uw vrouw weer plagen met mijn aanwezigheid? Ik denk dat ik rustig naar een hotel ga (maar wel in een rustige kamer) en zorg er dan voor zoveel mogelijk met u samen te zijn; lijkt u dat niet het beste?”, laten de Mengelbergs hem geen keus. Ze halen hem af van het station en nemen hem resoluut mee naar hun woning in de Van Eeghenstraat. Nadat Mahler in 1906 voor een derde keer te gast is in Amsterdam – hij dirigeert zijn 5e symfonie, overigens ook in Arnhem, Den Haag en Utrecht – laat een vierde bezoek op zich wachten. Het rampjaar 1907 blijkt zijn sporen te hebben nagelaten bij Mahler: nadat zijn dochtertje is overleden wordt hij ook zelf ernstig ziek. Wanneer de Hofopera hem als muzikaal directeur ontslaat, lijkt vervolgens ook het ergste dat hij zich kan voorstellen bewaarheid te worden: zijn vrouw Alma dreigt hem te verlaten.
Wanneer Mengelberg Mahler in september 1909 van de trein haalt blijkt hij niet in goeden doen: zijn gezondheid is uiterst kwetsbaar en dat een scheiding van Alma steeds dichterbij komt deprimeert hem. Beroemd is zijn ontmoeting met Sigmund Freud in Leiden – Freud was op vakantie in Noordwijk – waarbij Mahler gedurende vier uur vertelt over zijn angsten. Terwijl ze vanuit het etablissement ‘In den vergulde Turk’ langs de Leidse Breestraat, het Rapenburg en via de Hortus botanicus door de stad wandelen, stelt Freud vast dat Mahlers problemen met Alma verband houden met zijn jeugd en – hoe verrassend voor Freud – met de relatie tot zijn moeder. Ondanks dat het onderhoud zijn problemen niet oplost geeft het Mahler wel wat verlichting. Hij stuurt Alma zelfs een telegram: “Het onderhoud was interessant. Uit strohalmen zijn balken gegroeid.”
Een klein jaar na zijn laatste bezoek aan Nederland zou Mahler overlijden. Zijn grootste angst wordt niet bewaarheid: ondanks dat Alma inmiddels een relatie heeft met de architect Walter Gropius, blijft ze Mahler tot het einde verzorgen.
