Feedback company 8.9
De mooiste klassieke muziek om het lijden van Jezus te gedenken, met o.a. de Passionen en de Messiah.
In deze blog ga ik het niet hebben over het verven en oppeuzelen van kleurrijke paaseieren, chocoladekonijntjes, paastakken en paasbeurzen, maar over de klassieke muziek die is geïnspireerd door het bijbelverhaal en de passietijd. Vanaf Witte Donderdag is het de tijd om de passie van Christus te herdenken: vanaf het laatste avondmaal, het dragen van het kruis door Jeruzalem, de kruisiging op de Golgota tot de opstanding. Het lijdenstraject van Christus, ook wel de Passie genoemd, heeft in veel gevallen zijn weg gevonden naar de klassieke muziek, zelfs een eigen genre kerkmuziek is eraan gewijd: de Passie. Geniet ervan!
Johann Sebastian Bach (1685-1750) – De Passionen
Bach was een diepgelovig man en geïnspireerd door de evangeliën componeerde hij in Leipzig vier passies naar de evangeliën van Johannes, Matthäus, Lucas en Marcus. De vier discipelen beschreven het leven van Christus op hun eigen wijze en Bach volgt hun interpretatie nauwgezet. De twee eerstgenoemde zijn het bekendst en zijn ook volledig overleverd. Matthäus beschrijft het leven van Jezus vanaf zijn geboorte, terwijl Johannes zijn lijdensverhaal begint met de gevangenneming van Jezus. Daarom is de Johannes-Passion ook korter dan de Matthäus-Passion.
Maar er zijn meer verschillen. Het verhaal van Matthäus is te lezen als een roman over mensen van vlees en bloed, vol angst, pijn, twijfel, lijden en sterven terwijl de tekst van Johannes meer een theologische preek is over de komst van de Heiland en over goed en kwaad. Bach gebruikt in beide passies strijkers, fluiten en hobo’s waarbij de basisbegeleiding wordt gespeeld door het orgel en een lage strijker. De evangelist vertelt het verhaal en de zangsolisten hebben de rol van de personages, (zoals in de opera) van onder andere Jezus, Petrus, Maria, de hogepriester, terwijl het koor de stem krijgt van het volk. Emoties klinken door in de Matthäus in een koraal als O Haupt voll blut und Wunden of in de aria Erbarme Dich, in tegenstelling tot de meer afstandelijke Johannes met teksten als Herr, unser Hersscher en O Gottes Sohn, mein Heiland und Genadenthron.
Op de site van Collegium Vocale Gent kunt u genieten van beide passies: https://www.collegiumvocale.com/
Heinrich Schütz (1585-1672): Matthäus-Passion, SWV 479 (1666)
Schütz werd precies 100 jaar voor Bach geboren en zou uitgroeien tot één van de belangrijkste componisten van de 17de eeuw en zijn invloed op Bach is onmiskenbaar. Aan het hof van Dresden, waar Schütz vijftig jaar als kapelmeester verbleef, was tijdens de Goede Week ingetogenheid de norm. Daarom klinken in zijn Matthäus-Passion geen instrumenten en dubbelkorigheid, waardoor er meer aandacht is voor de expressieve uitdrukking van de teksten. Aan de respectvolle afwisseling tussen Evangelist en andere karakters (of koor) voegt Schütz prachtige delicate nuances in de expressie toe, met hier en daar een dramatisch accent.
Muziekfragment: Heinrich Schütz, Matthäus Passion, SWV 479: Salbung in Bethanien
Georg Friedrich Händel (1685 – 1759) – Messiah (1741)
Händel componeerde in 1741 het oratorium Messiah, nadat hij zich de periode daarvoor vooral op opera had toegelegd. Het stuk trok bij de première in Dublin zo veel publiek dat de dames het verzoek kregen om niet in hun omvangrijke hoepelrokken naar het theater te komen, zodat er meer plaats overbleef. Messiah bestaat uit drie delen en is gebaseerd op teksten uit de bijbel: de geboorte, kruisiging en opstanding van Christus, Hierdoor wordt het werk zowel rond Kerst als ook in de Paasperiode veelvuldig uitgevoerd. Het oratorium is een aaneenschakeling van prachtige aria’s en koren. Het overbekende Halleluja vormt het magistrale einde van het tweede deel. Toen Händel klaar was met het Halleluja-koor zou hij op zijn knieën zijn gevallen en geroepen hebben: “Ik geloof dat ik de hemel voor mij heb gezien en de grote God zelf”. In Engeland is het een traditie dat men opstaat als het Halleluja-koor klinkt.
Muziekfragment: Hallelujah door Choir of King's College, Cambridge
Joseph Haydn (1732-1809) - Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze
Gebaseerd op de berechting van Jezus Christus aan het kruis nemen. De zeven laatste woorden een unieke plaats in binnen het oeuvre van Haydn. Van dit meesterwerk bestaan maar liefst vier versies. Het origineel voor orkest schreef Haydn voor een dienst op Goede Vrijdag 1786 in een kerk in het Spaanse Cádiz. Een jaar later maakte hij er een strijkkwartetversie van en tien jaar later bouwde hij het om tot groot oratorium met koor en solisten. Haydn gaf later ook zijn fiat aan een versie voor piano solo. In alle versies blijft de kracht van de muziek, gedrapeerd rondom de zeven woorden van Christus aan het kruis, volledig overeind. Het gaat om de volgende 7 zinnen: 1. Vater! Vergib ihnen. 2. Furwahr, ich sag’ es dir. 3. Frau, hier siehe deinen Sohn. 4. Mein Gott! Mein Gott! 5. Jesus rufet. 6. Es ist volbracht. 7. Vater in deine Hände.
Muziekfragment door het Matangi Quartet, dat onze Jubileumcruise muziekaal begeleidt, bij Podium Witteman:
Richard Wagner (1813-1883) – Parsifal (1882)
Naast passies en paasoratoria zijn er nog andere klassieke werken die verwijzen naar Goede Vrijdag en Pasen: bijvoorbeeld het Karfreitagszauber uit Wagners Bühnenweihfestspiel Parsifal. De ‘magie van de Goede Vrijdag’ speelt zich af in de derde acte en wordt als het ware ingeluid door een van de mooiste hobosolo’s uit de muziekliteratuur. Liefde, vergeving en verlossing vormen het thema van deze opera en gaandeweg deze scene lijken niet alleen Parsifal en Kundry, maar ook de gehele natuur, als het ware verlost en bevrijd te zijn. Ook na zeker 100 keer beluisteren krijg ik hier geen genoeg van!
Nikolai Rimsky-Korsakov (1844-1908) - Ouverture Groot Russisch Paasfeest (1888)
De concertouverture Groot Russisch Paasfeest is gebaseerd op thema's uit de 'obikhod', een gedrukte verzameling van de belangrijkste en meest gebruikte gezangen uit de Russisch-orthodoxe kerk. Tot een van de bekendste melodieën behoort ‘Christus is herrezen’ en deze is duidelijk te horen in het stuk. Maar daarnaast wilde de componist ook iets integreren van de legendarische, heidense Paasviering met veel gevoel voor de natuur. De diverse traditionele kerkmelodieën groeien na een langzaam, rustig begin uit tot een grootse climax met koper en slagwerk.
Pietro Mascagni (1863-1945) - Cavalleria Rusticana (1889)
Samen met Pagliacci (De Paljassen) van Ruggero Leoncavallo (1857-1919) behoort Mascagni’s meesterwerk tot de beroemdste éénakters aller tijden. Bovendien zijn beide opera’s typische voorbeelden van ‘veristische opera’: realistische verhalen over het ‘echte’ leven van gewone mensen. Licht ontvlambaar zuidelijk temperament drijft de verhoudingen op de spits. De plot van de opera Cavalleria Rusticana (Boereneer) vindt plaats op Paasochtend. Velen van u zullen het beroemde – en vaak los uitgevoerde - Intermezzo Sinfonico kennen, maar luister u ook eens naar dit fragment: In de kerk heft het koor een gezang aan (Regina Coeli), waarop ook de mensen op het plein neerknielen en samen met het dopsmeisje Santuzza de Paashymne (hymne: Inneggiamo, il Signor non è morto) ten gehore brengen.
Tenslotte iets heel anders: Johann Strauss jr (1825-1899 ) – Frühlingsstimmen, opus 410 (1882)
Naast kerkmuziek werd ook de seculiere klassieke muziek geïnspireerd door het bloeien en ontluiken van de lente, zoals in Beethovens 6e en 8e symfonie en Johann Strauss '(jr) Frühlingsstimmen, een van de beroemdste concertwalsen. Strauss droeg het werk op aan de pianist en componist Alfred Grünfeld. De beroemde coloratuursopraan sopraan Bertha Schwarz (artiestennaam Bianca Bianchi) zong deze concertaria voor het eerst tijdens een groot liefdadigheidsconcert in het Theater an der Wien. Vreemd genoeg was deze première niet bepaald succesvol, maar dat veranderde al snel toen Strauss het werk – zonder zang – meenam naar Rusland. Tegenwoordig hoort u dus meestal de Walzerkette zonder sopraan, maar voor u heb ik een opname uitgezocht met sopraan. En waarom ook niet? Met een vrolijke tekst als Die Lerche in blaue Höh entschwebt is het toch een al vrolijkheid en lentegevoel?
