Richard Wagner

Leipzig, 22 mei 1813 – Venetië, 13 februari 1883

Componist Richard Wagner wordt beschouwd als de grootste theaterhervormer in de geschiedenis van de opera. Tijdens een volledig verzorgde operareis met klassieke muziek reizen specialist Hannick Reizen beleeft u memorabele uitvoeringen van de mooiste werken van Wagner. 

Wagner: de weg naar succes 

Er wordt beweerd dat de vader van Richard Wagner niet Friedrich Wagner was, die zes maanden na Richard's geboorte overleed, maar de acteur, dichter en schilder Ludwig Geyer, met wie zijn moeder negen maanden na het overlijden van haar man trouwde. Richard schijnt daar ook van overtuigd te zijn geweest, hoewel hij het later ontkende. Hij had in elk geval een sterke band met zijn stiefvader, die in 1821 overleed. Richard bracht zijn jeugd door in Dresden, waar hij kennismaakte met het werk van Weber, de vader van de Duitse romantische opera. Hij noemde hem 'mijn ware verwekker, die de passie voor muziek in mij heeft wakker gemaakt’. Op de Kreuzschule in Dresden raakte Richard Wagner geïnteresseerd in geschiedenis.

In 1828 verhuisde zijn familie naar Leipzig, waar Wagner kennismaakte met het werk van Shakespeare, Goethe en Beethoven, wiens symfonieën hem ertoe bewogen een muzikale loopbaan te beginnen. Hij verwaarloosde zijn schoolopleiding en probeerde zichzelf componeren te leren met behulp van een paar leerboeken.

In 1829 zag hij Beethoven's Fidelio met de beroemde zangeres Wilhelmine Schröder-Devrient. De overweldigende indruk die de opera en vooral de zangeres op hem maakten, deed hem besluiten dat zijn toekomst in het theater, en liefst in het operatheater, zou liggen. Het jaar daarop ging hij naar de universiteit van Leipzig, waar hij compositie en harmonieleer studeerde. Het volgende jaar werd zijn Symfonie in C majeur (1832) uitgevoerd op het conservatorium van Praag. Twee maanden later volgde een uitvoering in het Gewandhaus in Leipzig. 

Wagner en zijn opera's

Maar Wagner bleef vooral geïnteresseerd in theatermuziek en opera. Toen hij in Praag was, schreef hij het libretto voor de opera Die Hochzeit. Hoewel hij de muziek daarvoor nooit geheel heeft afgekregen, begon hij aan de volgende opera, Die Feen (1833). Intussen had hij een baan gekregen als koordirigent van de Opera in Würzburg. Hij stuurde Die Feen naar de Opera van Leipzig, waar hij geweigerd werd. Wagner liet zich niet van de wijs brengen en beschuldigde de directeur in Leipzig ervan dat hij zijn werk niet begreep. Intussen bracht hij in Würzburg allerlei moderne opera’s op de planken. Na in 1834 Kapellmeister in Lauchstädt te zijn geworden, werd hij directeur van het operagezelschap in Maagdenburg. Daar begon hij aan zijn derde opera, Das Liebesverbot (1836), gebaseerd op Shakespeare's 'Measure for Measure’, die in Maagdenburg in première ging.

In 1834 ontmoette hij zijn toekomstige vrouw, de actrice Minna Planer, met wie hij twee jaar later in Königsberg trouwde. Daar kreeg Wagner een nieuwe baan als directeur van het operagezelschap nadat zijn werkgever in Maagdenburg failliet was gegaan. Het huwelijk met Minna was geen groot succes, deels door financiële moeilijkheden en deels omdat Wagner betwijfelde of Minna hem trouw was. In 1837 verliet ze hem voor een rijke zakenman. Ondanks deze 'misère’, zoals Wagner het noemde, begon hij aan zijn volgende opera, Rienzi (1839), een groot, tragisch werk onder invloed van de Franse grand opéra, over het 14e-eeuwse Rome. In deze periode dirigeerde hij in Riga en verzoende hij zich met zijn vrouw. Daar openbaarde zich ook zijn talent om geld uit te geven in volle hevigheid. Toen zijn contract in 1839 eindigde, kon hij zijn schulden niet afbetalen en vluchtte hij met zijn vrouw via Rusland en dan per schip via Londen naar Frankrijk.

In Parijs ontmoette Wagner de operacomponist Meyerbeer en werd hij voorgesteld aan de directeur van de Parijse Opéra. Er volgde echter geen opdracht en Wagner ging een arme periode tegemoet. Hij werd zelfs enkele weken vastgehouden wegens schulden. Hij voorzag in zijn levensonderhoud door het uitschrijven en bewerken van Franse en Italiaanse opera’s. Toch bleef deze periode niet onvruchtbaar: Wagner was door zijn stormachtige zeereis geïnspireerd geraakt voor Der fliegende Holländer (1841).

In 1842 keerde hij terug naar Dresden waar Rienzi en Der fliegende Holländer in première gingen. Datzelfde jaar werd hij dirigent van de Hofopera. In Dresden begon hij met de compositie van Tannhäuser (1845) en Lohengrin (voltooid 1848). In 1849 vluchtte hij vanuit Dresden naar Zwitserland, omdat hij zich had ingelaten met een revolutionaire beweging en in verband daarmee gezocht werd. Hij vestigde zich in Zürich.

Franz Liszt was inmiddels een bewonderaar van Wagner geworden en in 1850 dirigeerde hij Lohengrin in Weimar. Bovendien moedigde Liszt hem aan om zijn magnum opus te gaan schrijven, de cyclus van vier 'muziekdrama’s’ die samen Der Ring des Nibelungen vormden. Wagner schreef eerst het libretto en begon in 1853 aan de compositie. Met een onderbreking van twaalf jaar voltooide hij de cyclus in 1874.

De opera’s van Wagner werden vaak opgevoerd in de grote steden en hij reisde veel. Zijn privéleven bleef gecompliceerd. Hij raakte bevriend met Mathilde Wesendonck, voor wie hij de Wesendonck-lieder (1857) schreef. De liefde voor Mathilde werd de belangrijkste inspiratiebron voor de opera Tristan und Isolde (1865). Na zijn scheiding van Minna woonde hij een tijd samen met Cosima, de dochter van Liszt, met wie hij uiteindelijk trouwde; ze kregen drie kinderen. 

Wagner en de redding door koning Ludwig II

In 1864 kreeg Wagner eindelijk de rijke beschermheer die hij zo nodig had. De jonge koning Ludwig II van Beieren, een groot bewonderaar van zijn werk, haalde Wagner naar München, betaalde zijn schulden, gaf hem een jaarsalaris en betaalde een flinke commissie om Der Ring des Nibelungen te voltooien. Ook zorgde Ludwig voor de eerste opvoering van Tristan und Isolde in München. Hoewel Wagner nogal wat vijanden maakte aan het hof in München en de koning hem uiteindelijk zelfs wegstuurde, bleef Ludwig II hem financieel ondersteunen. Ondanks de storingen in de relatie met de Beierse koning werd in München de première gegeven van de Duitse komedie Die Meistersinger von Nürnberg (1868). Eveneens met steun van Ludwig begon Wagner met het verwezenlijken van zijn droom: de stichting van een theater dat speciaal voor zijn muziekdrama’s was toegerust. In het begin van de jaren 1870 bouwde hij het Festspielhaus in Bayreuth en ging hij op tournee door Duitsland om geschikte zangers te vinden voor de Ringcyclus. De première van Der Ring des Nibelungen in 1876 was een spectaculaire en belangrijke gebeurtenis, die in de gehele muzikale wereld indruk maakte.

Wagner: het slotstuk

De volgende jaren schreef Wagner zijn laatste opera, het 'Bühnenweihfestspiel’ Parsifal, waaraan hij in 1876 begon en die in juli 1882 in Bayreuth in première ging. Kort na deze première ging Wagner met Cosima en hun kinderen naar Venetië waar hij zeven weken later stierf aan de gevolgen van een hartaanval, terwijl hij zat te werken aan zijn bureau.

Daarmee kwam een einde aan het leven van een nog altijd omstreden componist, die zijn stempel drukte op de gehele cultuurgeschiedenis van de daaropvolgende eeuw. De door hem gepropageerde vernieuwing van het muziektheater berust zowel op sterk filosofische pijlers als op het beginsel van het 'Gesamtkunstwerk’. Tekst, muziek en het visuele beeld vormen in Wagner's visie een eenheid.